افطار شیعیان با عدد (شبهه)به طور معمول از طرف اهل سنت و وهابیت به مکتب تشیع، اشکالات و شبهاتی می‌شود و علمای شیعه درصدد پاسخگویی برمی‌آیند. در این مقاله هم به پاسخگویی به یکی از شبهات ابن‌تیمیه پیرامون افطار شیعیان می‌پردازد و با روایات موجود در کتب شیعیان و نظر فقهای شیعه به آن پاسخ می‌دهد و ادعای ابن‌تیمیه را رد می‌کند. فهرست مندرجات۲ - شبهه ابن‌تیمیه ۳ - پاسخ شیعیان به شبهه ابن‌تیمیه ۳.۱ - روایات در کتب شیعیان ۳.۱.۱ - کتاب روضه المتقین ۳.۱.۲ - مقنعه ۳.۱.۳ - استبصار ۳.۱.۴ - وسائل الشیعه ۳.۱.۵ - منتهی المطلب ۳.۱.۶ - عیون اخبار الرضا ۳.۲ - نظرات علمای شیعه ۳.۲.۱ - شیخ طوسی ۳.۲.۲ - ابن‌ادریس ۳.۲.۳ - علی‌اصغر مروارید ۴ - نتیجه ۵ - پانویس ۶ - منبع ۱ - مقدمهبه عقیده شیعیان در طول تاریخ همواره مخالفین مکتب اهل بیت (علیهم‌السّلام) سعی در تخریب این مکتب داشته‌اند. یکی از روشهایی که مخالفین مکتب شیعه (اهل تسنن و وهابیت) بر ضد این مسلک داشته‌اند، تمسک به سخنان ابن‌تیمیه و محمد بن عبدالوهاب بوده و با بیان نسبت‌هایی که این دو نفر به شیعیان داده‌اند سعی در واهی جلوه‌دادن جریان تشیع دارند. یکی از مهمترین افرادی که نسبت‌های متعددی به شیعیان داده است ؛ ابن‌تیمیه حرانی، از علمای تاثیرگذار و مهم اهل تسنن است. با مراجعه به کتب وی در می‌یابیم که وی در بسیاری از مسائل مهم و تاریخی و حتی اتفاقات عادی که در صحت آن شکی نیست را واهی قلمداد کرده است. با مراجعه به آیات قرآن و روایات معصومین (علیهم‌السلام) در کتب شیعه و سنی به حدی از کذب نهی شده است که قبح کذب از ضروریات دین به‌شمار می‌رود.حتی خود ابن‌تیمیه نیز در منهاج السنة تصریح می‌کند که دروغ و کتمان حقیقت مورد نهی خداوند واقع شده است: والله تعالی قد امر بالصدق والبیان ونهی عن الکذب والکتمان فیما یحتاج الی معرفته واظهاره. و خداوند متعال به راستگویی و بیان [حقیقت] دستور داده و از دروغ و کتمان [حقیقت] از آنچه که نیاز به شناخت و اظهار دارد نهی کرده است. [۱]
ابن‌تیمیه حرانی حنبلی، احمد، منهاج السنة النبویة، ج۱، ص۱۶، تحقیق:د. محمد رشاد سالم، ناشر:مؤسسة قرطبة، الطبعة:الاولی، ۱۴۰۶ه.
این در حالی است که با مراجعه به کتب ابن‌تیمیه، در می‌یابیم که سخنان غیرصحیح کم ندارد. برای مثال ابن‌تیمیه در مورد رویت هلال در مکتب اهل بیت (علیهم‌السّلام) نسبتی ناصحیح می‌دهد که به آن می‌پردازیم. ۲ - شبهه ابنتیمیهابنتیمیه در مورد رویت هلال در مکتب اهل بیت (علیهم‌السّلام) چنین می‌نویسد: ان یقال الرافضة یوجد فیهم من المسائل ما لا یقوله مسلم یعرف دین الاسلام... ومثل صوم بعضهم بالعدد لا بالهلال یصومون قبل الهلال و یفطرون قبله. گفته شده که بین شیعیان مسائلی یافت می‌شود، مسلمانی که دین اسلام را می‌شناسد آن را نمی‌گوید... و مانند اینکه برخی از آنان روزه را با عدد می‌گیرند نه با هلال، قبل از دیدن هلال [رمضان] روزه گرفته و قبل از دیدن هلال [شوال] افطار می‌کنند. [۲]
ابن‌تیمیه حرانی حنبلی، احمد، منهاج السنة النبویة، ج۳، ص۴۱۸ و ۴۱۹، تحقیق:د. محمد رشاد سالم، ناشر:مؤسسة قرطبة، الطبعة:الاولی، ۱۴۰۶ه.
۳ - پاسخ شیعیان به شبهه ابنتیمیهاین در حالی است که با مراجعه به کتب شیعه، در می‌یابیم که این کلام ابن‌تیمیه دقیقا با روایات اهل بیت (علیهم‌السّلام) و نظرات فقهای شیعه در تضاد بوده و دروغی بیش نیست. ۳.۱ - روایات در کتب شیعیانهر چند روایت در این مورد در کتب فقهی و روایی شیعی حد تواتر است، اما برای نمونه به چند مورد در کتب معتبر اشاره می‌شود. ۳.۱.۱ - کتاب روضه المتقینوجود مقدس امام صادق (علیه‌السلام) در روایتی معتبر که مرحوم مجلسی اول (رحمه‌الله) آن را نقل کرده‌اند، فرمودند: «و فی الموثق عن عبدالله بن بُکَیْر عن ابی عبدالله (علیه‌السلام) قال: صم للرؤیة و افطر للرؤیة و لیس رؤیة الهلال ان یجیء الرجل و الرجلان فیقولان راینا انما الرؤیة ان یقول القائل رایت فیقول القوم صدقت.» «و در روایتی موثق [یک قسم از اقسام روایت معتبر] از عبدالله بن بکیر، از امام صادق (علیه‌السلام) که حضرت فرمودند: هنگام مشاهده هلال ماه روزه بگیر و هنگام مشاهده هلال ماه افطار کن. رویت هلال به این صورت نیست که یک یا دو مرد بیایند و بگویند ما هلال را دیده‌ایم. رویت زمانی محقق می‌شود که گوینده‌ای بگوید: [هلال ماه را] دیدم و مردم او را تصدیق کنند.» [۳]
مجلسی، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۳۴۴، محقق/ مصحح:موسوی کرمانی، حسین و اشتهاردی علی پناه، ناشر:مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، مکان چاپ:قم، سال چاپ:۱۴۰۶ ق.
۳.۱.۲ - مقنعههمچنین در روایات دیگری از اهل بیت (علیهم‌السّلام) وارد است که روزه گرفتن و افطار کردن حتما باید به رویت هلال ماه باشد: «عن ابی عبدالله (علیه‌السلام)، قال: صم لرؤیة الهلال، و افطر لرؤیته؛ [۴]
شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعة، ص۲۹۷، تحقیق و نشر:مؤسسة النشر الاسلامی‌التابعة لجماعة المدرسین قم، الطبعة:الثانیة، ۱۴۱۰ ه.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: هنگام رویت هلالِ ماه روزه بگیر و هنگام رویتِ هلال ماه افطار کن.»۳.۱.۳ - استبصارو در روایتی دیگر امام صادق (علیه‌السلام) ظن در ثبوت ماه را کافی ندانسته و تصریح به رویت کرده‌اند: «عن ابی عبدالله (علیه‌السلام) قال: صیام شهر رمضان بالرؤیة ولیس بالظن؛ [۵]
طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، ج۲، ص۶۳، تحقیق وتعلیق:السید حسن الموسوی الخرسان، ناشر:دار الکتب الاسلامیة – طهران، چاپ:الرابعة، سال چاپ:۱۳۶۳ ش.
از امام صادق (علیه‌السلام) که فرمودند: روزه ماه رمضان با رویت هلال ماه محقق شده و با گمان [محقق] نمی‌شود.»مساله رویت هلال و یا تمام شدن سی روز برای ثبوت اول ماه آن‌قدر در بین علمای شیعه مهم تلقی شده که حتی در کتب فقهی خود ابوابی در این مورد باز کرده و روایات مختلفی را بیان کرده‌اند. ۳.۱.۴ - وسائل الشیعهدر وسائل الشیعه مرحوم شیخ حر عاملی (رحمه‌الله) بابی را تحت این عنوان مطرح می‌کند: باب ان علامة شهر رمضان و غیره رؤیة الهلال، فلا یجب الصوم الا للرؤیة او مضی ثلاثین، و لا یجوز الافطار فی آخره الا للرؤیة او مضی ثلاثین و انه یجب العمل فی ذلک بالیقین دون الظن. باب اینکه نشانه ماه رمضان و غیر رمضان دیدن هلال ماه است. پس روزه زمانی واجب می‌شود که هلال دیده شود یا سی روز بگذرد و افطار در آخر ماه جایز نیست مگر آنکه ماه دیده و یا سی روز بگذرد و در این مورد باید به یقین عمل کرد و یقین حاصل شود و شک کفایت نمی‌کند. و در ادامه در همان باب ۲۸ روایت را ذکر می‌کند. [۶]
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۲، ص۲۵۲، تحقیق و نشر:مؤسسة آل البیت (علیهم‌السّلام) لاحیاء التراث، الطبعة:الثانیة، ۱۴۱۴ه.
برای مثال در همان باب چنین آمده است: «عن ابی عبدالله (علیه‌السلام) قال: انه سئل عن الاهلة؟ فقال: هی اهلة الشهور، فاذا رایت الهلال فصم، و اذا رایته فافطر؛ [۷]
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۲، ص۲۵۲، تحقیق و نشر:مؤسسة آل البیت (علیهم‌السّلام) لاحیاء التراث، الطبعة:الثانیة، ۱۴۱۴ه.
از امام صادق (علیه‌السلام) در مورد «اهلة= در آیه ۱۸۹ سوره بقره» سوال شد. حضرت فرمودند: مقصود هلال ماه‌ها می‌باشد. اگر هلال را دیدی، روزه بگیر و اگر هلال ماه را دیدی افطار کن.»در روایتی هارون بن حمزه چنین می‌گوید: «عن هارون بن حمزة، عن ابی عبدالله (علیه‌السلام) قال: سمعته یقول: اذا صمت لرؤیة الهلال و افطرت لرؤیته فقد اکملت صیام شهر رمضان.» «هارون بن حمزه می‌نقل می‌کند که از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که حضرت دائما می‌فرمود: هنگامی که با رویت هلال ماه روزه گرفتی و با رویت هلال ماه نیز افطار کردی، ماه رمضان را در این صورت کامل کردی.» [۸]
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۲، ص۲۵۶، تحقیق و نشر:مؤسسة آل البیت (علیهم‌السّلام) لاحیاء التراث، الطبعة:الثانیة، ۱۴۱۴ه.
و در روایتی از امام عسکری (علیه‌السلام) آمده است: «عن ابی الحسن العسکری (علیه‌السلام) فی حدیث - قال: لا تصم الا للرؤیة؛ [۹]
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۲، ص۲۵۹، تحقیق و نشر:مؤسسة آل البیت (علیهم‌السّلام) لاحیاء التراث، الطبعة:الثانیة، ۱۴۱۴ه.
در حدیثی از امام عسکری (علیه‌السلام) نقل است که فرمودند: روزه نگیر مگر زمانی که هلال ماه را رویت کردی.»۳.۱.۵ - منتهی المطلبمرحوم علامه حلی (رحمه‌الله) نیز از قول حضرت امیر (علیه‌السلام) چنین می‌نویسد: «وعن اسحاق بن عمّار، عن ابی عبد اللَّه (علیه‌السلام)، قال: «فی کتاب علیّ (علیه‌السلام): صم لرؤیته وافطر لرؤیته، وایّاک والشکّ والظنّ، فان خفی علیکم فاتمّوا الشهر الاوّل ثلاثین.» «امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: در کتاب حضرت علی (علیه‌السلام) آمده است: هنگام رویت هلال روزه بگیرید و هنگام رویت هلال افطار کنید. بر شما باد که از شک و گمان به دور باشید. اگر رویت هلال برای شما مخفی شد، ماه اول را سی روزه کامل کنید.» [۱۰]
حلی اسدی، جمال الدین ابو منصور، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج۹، ص۲۳۸، تحقیق:قسم الفقه فی مجمع البحوث الاسلامیة، ناشر:مجمع البحوث الاسلامیة - ایران – مشهد، چاپخانه:مؤسسة الطبع والنشر فی الآستانة الرضویة المقدسة، چاپ:الاولی۱۴۱۲.
۳.۱.۶ - عیون اخبار الرضاهمچنین در نامه امام رضا (علیه‌السلام) به مامون عباسی، حضرت در باب ماه رمضان چنین نوشتند: «وصیام شهر رمضان فریضة یصام للرؤیة ویفطر للرؤیة؛ [۱۱]
صدوق قمی، ابن‌بابویه محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (علیه‌السّلام)، ج۲، ص۱۳۱، تحقیق:تصحیح وتعلیق وتقدیم:الشیخ حسین الاعلمی، ناشر:مؤسسة الاعلمی‌للمطبوعات - بیروت – لبنان، سال چاپ:۱۴۰۴ - ۱۹۸۴ م.
و روزه ماه رمضان از چیزهایی است که خداوند متعال بر بندگانش واجب کرده است که با رویت هلال روزه گرفته می‌شود و یا رویت هلال افطار می‌شود.»۳.۲ - نظرات علمای شیعهبعد از ذکر نمونه‌هایی از روایات اهل بیت (علیهم‌السّلام)، به چند نظر از آرای فقهی علمای شیعه در این مورد می‌پردازیم. ۳.۲.۱ - شیخ طوسیمرحوم شیخ طوسی (رحمه‌الله) نیز چنین می‌نویسد: «مسالة ۸: علامة شهر رمضان ووجوب صومه احد شیئین، اما رؤیة الهلال او شهادة شاهدین.» «مساله هشتم: نشانه ماه رمضان و وجوب روزه آن یکی از این دو چیز است: یا رویت ماه [توسط خود فرد] یا شهادت دو نفر [به دیدن ماه].» [۱۲]
طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، ج۲، ص۱۶۹، المحققون:السید علی الخراسانی، السید جواد الشهرستانی، الشیخ مهدی نجف/ المشرف:الشیخ مجتبی العراقی، دار النشر:مؤسسة النشر الاسلامی‌التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، الطبعة الجدیدة، ۱۴۰۹ ه.
و به همین مضمون در مبسوط است. [۱۳]
طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۱، ص۲۶۷، تحقیق:السید محمد تقی الکشفی، دار النشر:المکتبة المرتضویة لاحیاء آثار الجعفریة، ۱۳۸۷ ه.
۳.۲.۲ - ابنادریسمرحوم ابن‌ادریس حلی هم به این مطلب اشاره می‌کنند: «علامة شهر رمضان ووجوب صومه احد شیئین: امّا رؤیة الهلال، او شهادة شاهدین.» «نشانه ماه رمضان و وجوب روزه آن یکی از دو چیز است: یا دیدن ماه [توسط فرد] و یا شهادت دو نفر [عادل به دیدن ماه].» [۱۴]
حلی، ابن‌ادریس، مستطرفات السرائر، ج۱، ص۳۸۳؛ تحقیق: لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی‌التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، چاپ۱۴۱۱ هـ.
[۱۵]
حلی، ابن‌ادریس، مستطرفات السرائر، ج۲، ص۳۴، تحقیق: لجنة التحقیق، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی‌التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، چاپ۱۴۱۱ هـ.
۳.۲.۳ - علی‌اصغر مرواریدآیت الله مروارید نیز چنین می‌نویسد: علامة شهر رمضان ووجوب صومه احد شیئین: اما رؤیة الهلال او شهادة شاهدین، فان غم عد شعبان ثلاثین یوما و یصام بعد ذلک بنیة الفرض. نشانه ماه رمضان و وجوب روزه آن یکی از دو چیز است: یا رویت هلال ماه و یا شهادت دو نفر [عادل]. اگر ماه پوشید شد، سی روز از ماه شعبان شمرده و روز بعد را به نیت وجوب [اول ماه رمضان] روزه می‌گیرد. [۱۶]
مروارید، علی‌اصغر، الینابیع الفقهیة، ج۲۹، ص۲۴، دار النشر:مؤسسة فقه الشیعة - بیروت – لبنان، الطبعة الاولی:۱۴۱۳ - ۱۹۹۳ م.
۴ - نتیجهبا مراجعه به کتب شیعه اعم از کتب روایی و نظرات علمای شیعه در یافتیم که شیعیان برای اثبات ماه رمضان یا باید رویت هلال ماه ثابت شود و اگر هلال ماه دیده نشد، سی روز از ماه گذشته باشد و این کلام ابن‌تیمیه دروغی بیش نبود. ۵ - پانویس۶ - منبعموسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «بررسی دروغ ابن تیمیه پیرامون افطار شیعیان » |